Hier finden Sie in unregelmäßigen Abständen Mundartbeiträge von Bernd Stremmel

Aus’m Evangelium nu Lukas (zweedes Kabidel, medd de Veaschde 1 – 7)

Ee dä Daaje gabb da Kaiser Augusdus en Befehl raus, wunu alle Mansche gezehld wäre sullen. Derre aschde Vulgszehlinge funn stadd, wie da Quirinus Landfleeja vo Syrien woa. Alle mochden sech uff de Wäg, em sech eeschreiwe ze lusse, en jeera ee seiner Stood. Su ö da Josef; hä ging vo da Stood Nazareth ee Galiläa nu Judäa, nu da Stood vom David, Bethlehem genannd. Hä kam nämlich ausm Haus vom David un seiner Familie. Un hä wull sech eeschreiwe lusse meddem Maria, wos äm als Fraa zügesaad un wos ee annere Emstanne woa.

Wie se nü du woarn, kam de Zeid, unds Maria brochde sein aschd-geburene Junge uff de Weld, weggelde än ee we-iße Dicher un leede'n eenen Hulz-Drog, weil sunsd kenn Pladds woa ee da Harberje.

Un du woarn Harde ee da Gejend, die uff’m Fäld ewwanochdeden un Wache hillen bei ährem Vieh. Un gügg du: uff eemul stann en Engel mädde engern un de Harrlichkeed vo insem Harr emstrahlde än; un se harren gruße Angesde. Dä Engel awwa saad: „Ea brüchd kee Angesde ze honn! Ech honn e gürre Bodschafd fea üch, e gruße Freere feas ganze Vulg. Haure äss ee da Stood vom David öwwen Redda gebure. Hä äss Christus, da Harr. Dos sall üch e Zeeje sei: Ea fännd e Känd, geweggeld ee Dicher un ee nem Drog lejje.“ Un uff eemul woarn bei dämm Engel e gruße Zohl  vo dä Heerscharen aus’m Himmel: die loweden Godd un sungen: „Ehre sei Godd ee da Heeh un uff da Ääre, un dänn Mansche e Wuhlgefalle.“

Wie die Engel vo dä Harde wegg en Himmel nuff fiehren, saaren de Harde werrananna: “Mea genn nu Bethlehem un begüggen ins de Geschichde, die du bassierd äss un die da Harr ins hodd wesse lusse.“  Un se mochden sech schwenge uff de Wäg un funnen‘s Maria un da Josef; un dos Känd lag eenem Vieh-Drog. Wie se dos gesäh hadden, vazehlden ses ewwaall, wos‘n vo dämm Junge gesaad woarn woar.  Un alle, die dos horden, staunden ewwa dos, wosn de Harde azehld hadden. D‘s Maria awwa behill all' de Worde un bewegde se ee seim Harze. Un de Harde gingen zeregge, loweden un rühmden Godd fea alles, wos se gesäh un gehord hadden, su, wies’n gesaad woarn woar.

Übertragen ins Berghäuser Platt von Bernd Stremmel, Dez 2013-2023

Seid ennem Juhr äs de Struße darchs Dorf nöbb getärd un dos Geruggele em Audo, wenn ma drewwa gefohre äs, äs passee.

Haure wäll ech mul vo annare Wäje em Dorf schreiwe, die fassd kenna mie kennd. Ech menn de Gängelcha, darch die orrra ewwa die ma fasd jeeren Dag ging. Ma brüchde se eefach, weil ma su veel schwenga darchs Dorf kam. Frijja liffen ju alle Leire ze Füss, wenn se immed besiche wullen, wenn ma eeköfe müssde, wenn de Weiwesleire ee de Frauenhilfe gingen orra de Manna züm Sänge ee de Schule, orra mul nu Wadds. Un de Känne nedd ze vagässe, die ähre Freundinnen und Freunde besiche wullen.

Gängelcha woan schmole Wäjelcha, wu sech grore äwe zwee Leire begenn kunnen. Wenn du immed e degge Persun engeje kamm, kunn es schunn ganz änge wäre. Schwierig woa’s besunnas em Dungele, wenn ma nedd weid säh kunn, es hadd ju nedd jeera e Stormladarne dabei, orra sugoa e Daschelambe, wäa hadd suwos schunn? Du müssde ma ganz schee uffpasse, damedd ma nedd zesamme stiss un‘ s vielleichd noch Grische gabb.

Haure sein de Gängelcha so zeemlech alle vaschwunne, eemul, weil de Leire liwwa foahren als löfen, e annamul, weil haure de Wäje feel bessa sein als frijja.

Ech kenn noch zwee, die ewwarich gebleewe sein: vo Rehanns nu Posts, o Misse un Vullmasch vobei, da lings ab uff de Strühd. Dos annere kennd ma fasd nedd werra, es äs schunn Gros drewwa gewosse, weil haure kaum immed noch drewwa gedd: rachds o Künze vobei nu Bau. Vo du kann ma weira nu Lembasch genn un noch weira nu Meiasch.

Copyright Bernd Stremmel

’s äs schunn lange häa, als de Leire em Dorf sech ähren Chräsböm nedd bei Ord Heina oder beim Mella Fretz kiffen, nä, se hollden sech ähren Böm sälwa em Wald, emmesunsd. Poa Daje vea Heilichowend mochde sech da Mann medd na Axt uffn Seiwerich, en Kreisbach orra hänna de Egge, beveas dungel woarde. Hä wull ju vo nimmed gesäh wäre, wenn hä sech en Böm hollde, ausm Waald, dä em nedd gehoarde. Schunn poa Daaje veahä hadd hä sech de Fichde, dumuls gabbs nüa Chräsbeeme aus Fichde, ausgesüchd und gemargd, wu se stann.

Ee insere Geschichde sull s‘n besunnera Böm sei, dä rundrem güdd gewosse woa. Du gabbs enna om Bohndamm engam Gürre Wassa, als Enzelfichde Jua fea Jua schee gewosse. Insen Paul aus’m Dorf hadd schunn lange e Öje uffn gewoafe. Detzjua woas endlich su weid, dos hä’n holle wull. Da Paul woa meddm Foahrood kumme, da Wäg vom Dorf woa doch e bessje weid un außerdäm wea hä vo Veelen medd seim geklaude Böm gesäh woan. Veam Gürre Wassa okumme freide hä sech, als hä schun vo weirem da scheene Chräsböm säh kunn. Hä stellde sei Rood o ne Fichde un nahm sei kleene Beejelsäje ee de Haand. Ee dämm Momend päff en Zug ausm Eeschnedd vo Kellwa häa. Dumuls fiehren noch Girrazeeje zwe-ischa Andebregge un Balleburch, morjens ena renga und owens werra ruff. Num Kriech woade da Zug noch vo na Damplogg gezoje, spera jedoch vo na modernare Diesellogg. Wäjam Zug müssde da Paul noch woade, bis däa vobei woa. Jetzd sah hä schun de Diesellogg kumme. Awwa wos woa dos? De Logg fia imma langsama und hill beim besunnere Chräsböm o. Da Paul müssde medd osäh, wie sein scheene Böm vom Loggfohra medd na Axt emgeschla un ee de Logg gezoje woarde. Dos kunn doch nedd wua sei! Sein scheene Chräsböm vo nem annere geholld! Da zefreerene Loggfohra – hä hadd uff dänn Böm ö schunn lange e Öje gewoafe – setzde sein Girrazug werra ee Beweejinge und freide sech ee Gedange schunn uff Heilichowend engam däm scheene Chräsböm.

 Dm va-arjade Paul bleeb nix anneres ewwerich, als sech schnell noch en annere Chräsböm ee da Neeh ze siche, ‘s woarde nämlich baale dungel, un uhne Böm kunn hä nedd nu Heeme kumme.

Ob hä sei Alebnis medd seim besunnere Chräsböm vea sech behaale hodd?

Copyright Bernd Stremmel

Jeres Läwe gedd irjendwann zü änge, dos äs nu mul su.

Als ech noch en Junge woa, starweden de Leire deheeme. Nedd em Krangehaus orra eenem Pflegeheim. Da Vastorwene worde ee da Rejel medd sein besde Klera orra enem we-iße Leichehemd en Sarch gelegd un bleeb bis zem Dag vo seina Beerdigung em Haus. Da Panna kam züa Hausandachd un segnede dabei de vastorwene Fraa orra dän verstorwene Mann. Hä fruude ö nu wichdije Begäwenheere aus dem Läwe un wull da Kunfamationsspruch wesse. Om Dag vo da Beerdigung kam Wadds Chresdjan medd sein zwee Paare un dm schworze Leichewaje und hollde dn Sarch ab. Hä fia darchs Dorf bis zem Karjehob, e Friedhobskapelle gabbs dumuls noch nedd. Dos woa manchmul en ganz scheene weire Wäg, wenn hä en vastorwene Enzelwuhna züm Karjehob fohre müssde. Noch beschwealicha woar es fea de Ogeheerije, Verwande un Nobarn, die hännam Leichewaje häagingen bes zem Karjehob uff da Schorr.

Da Leichewaje stann normalerweise ee nem Schoppe bei da Karje, sulange, bis Wadds Chresdjan medd sein Paare kam. Hä hadd änn schworze Deggen ewwageleed und schworze Scheiklabben vea de Öje gemochd, des se schee rüchich bleewen. Da Waje woa vo allen via Seire aus Glos, su doss ma da Sarch un de Blümme un Kränze, die dremremm geleed woarn, güdd säh kunn. Wenn da Sarch em Leichewaje woa, setzde sech da Leichezuch ee Beweejinge. Zearschd gingen zwee junge Maare medd nem Kraanz, danu ging da Panna veam Leichewaje. Wenn da Vastorwene en Mann woa, dä em Gesangvaein gesunge hadd, orra em Schetzevaein woa, marschiaden ö Manna vo däm Vaein medd da Fohne vorneweg noch veam Panna em Leichezuch. Jeera, däa o da Struße stunn, kunn dos alles güdd säh. Wenn hä wull, ging hä jezd hännahäa bis uff de Karjehob. Du kam manchmul en laange Zuch zesamme. Bei dä Geläjenheed kunnen sech bessagestellde Mannsleire ö mul werra medd ähren schworze Zylinda uffm Kopp zeije.

Uffm Karjehob okumme howen 6 Manna aus da Nobaschaffd den Sarch aus dm Leichewaje und draden änn züm Grab. Dos hadde veahäa Richard Schöps, däa dumuls Gemeindearwa woa, ausgehowe. Da Panna hill e kleene Odachd un liss zwee Liera sänge, die de measchde össewännich kunnen: „Wer weiß wie nahe mir mein Ende“, „Jesu geh voran“, Christus, der ist mein Leben“ orra „Befiehl du deine Wege“. Dunu lies da Panna noch Froje 1 ausem Heidelberger Katchismus vea medd da abschließende Froje „Glaubst du das?“ Dunu lissen de Begrawa dänn Sarch o zwee Strigge eeds Grab. Veele hillen de Lufd o bis da Sarch unne woa. Nü wode noch dos „Vater unser“ gebädd un da gingen de Ogeherige nuenanna zm uffene Grab un schmässen e poa Blümme uffn Sarch, wie noch haure. Nu un nu gingen alle werra heeme orra züm Kaffidränge nu Wadds.

 Wann sill da da Nächsde droh sei? 

Copyright Bernd Stremmel

„Karl, ech honn noch mul e Glos medd Fleesch aus da Vearuudskamma gehold, jetzd äs nüa noch eens du. De Läwwaworschd äs ö schunn alle, un vom Schänge äs nüa noch e Steggelche du, ‘s wadd Zeid zem Schlachde!“

“Jo ech weeß Luwiese, ech honns ö schunn gesäh.“

„Dü müssd schwenge medd däm Baumann schwatze, jee länga ma worden ,desdo speera sein ma dro. De Sau em Stall hodd ö schunn’s Gewechde, wodrüff sinn ma noch woarde?“

„Ech honn neilich schunn medd‘m Abbes geschwatzd, awwa hä saad, mea weeren noch nedd o da Rei. Veahä hädde schunn Nöwwehaus zügesaad, un Krämaschäfasch, un Dömme un Oweree. Dunu, saad hä, wären mea dro.“

„Dos kann awwa noch drei Wuche düre! Veel ze lange! Dü kannst ju mul Dellries Chresdjan vom Stebbel fru, vielleichd gedd‘s da schwenga. Dä mechd ö scheene Worschd, wie ma su hadd.“

„Dos fehld noch, Dellries Chresdjan! Dü bäsd wul nedd gans gescheid! Wenn ma da em Harwesd werra schlachde müssen, saad Bau Abbes: Ech honn jetzd kee Zeid, frud doch mul Dellries Chresdjan! Da stenn ma du!“

„Karl, mea wadd gans ewwel!“

„Äs brüchd da nedd ewwel ze wäre! Kemmare dech schunn mul em de Eeköf. Mach schunn mul en Zerrel, wos ma feas Schlachde bei Kütschans noch holle mürren. Genüng Muskadnesse, letzdes mul müssde inse Friedche nochmul genn un wos holle. Un genüng Päffa un Saalz! Gügg mul, ob‘s Woarschdekordel reechd.“

Endlich woas su weid un de Sau hing uff da Ledda. Da Baumann sass dösse bei da Mesde un reenichde grendlich de Darme, die ma fea de Woarschd brüchde. Meddlaweile woa ö Dreisbachs Heina fea de Fleeschbeschau kumme. Hä setzde sech medd seim Bestegg on Kejjede-isch und engasichde e poa kleene denne Fleeschsteggcha, die hä vo der Sau abgeschneere hadd. Hä frude ‘s Luwiese, ob’s en Wachulla hedd. Nadearlich greeg hä en Wachulla. Du ging hä mul raus, em sech noch en Fladsch Fleesch vo da Sau abzeschneire, awwa vo na annare Seire. Ee däa Zeid woa da Matzga ee de Kejje kumme, un weil de Schnapsflasche noch uffm De-isch stann, liss hä sech vom Luwiese ö enna eescherre, dos brüchde da Dreisbach nedd ze wesse! Dunu ging hä naus, em ee Hälfde vo da Sau ze holle. Dunu sull se uffm Kejjede-isch  zaschneere wäre. Du kam ö schunn da Heina medd em annere Scheibche Fleesch un engasichdes uff Trichinen. Awwa hä kunn keene engam Vagreßeringsglos fänne. „Nix gefunne, Luwiesche, schedd ma noch enna, dos brüch da Abbes awwa nedd ze wesse!“ En Momend speera kam däa schunn medd da halwe Sau ee de Kejje, depordierde se uffm De-isch un fing medd’m zalee o. Aschd om Owend  woa de schweere Arwed geschaffd, wenn de Läwwaworschd un de Blüdworschd em Kessel kochden. ‘S Luwiese un da Karl woan fruh, des dos schunn mul remm woa.

Meddlaweile hadd sech da Schlachdegeroch em ganse Haus vadeeld un bleeb noch poa Daje ee da Lufd. Ee da Kejje müssde ma uffpasse, weil da Füssborre hie und du noch schmärich vom Fadd woa, wudruff ma schnell mul ausrudsche kunn.

Num Schlachde woa’s Tradition, dos en Daag speera jeeres Haus vo da Nobaschafd e Eemache Woarschdsoppe medd na Läwwaworschd dränne gebrochd greeg. Dafea hadd da Matzga extra halblaange Waschdcha gedrehd, zeveel kunn ma nedd abgäwe.

Copyright Bernd Stremmel

Als ech eds 4. Schuljuah ging, müssden alle Mahre und Jungen beim Lehra Lückel em Harwesd e Gedichd lan, dos su ofing:

Gemäht sind die Felder, der Stoppelwind weht,

hoch oben in Lüften mein Drache nun steht.

Die Rippen von Holze, der Leib von Papier,

zwei Ohren, ein Schwänzlein sind all seine Zier.

Und ich denk’: So drauf liegen im sonnigen Strahl,

ach wer doch das könnte nur ein einziges Mal!

Mea Känne queelden ins dumuls nedd nüa medd däa drei Gedichd-Strophen, nä, mea mochden ins insen Drache ö sälwadd. Köfe kunn ma su e Deng bei ins ee Bäaghaus suwiesu nedd. Dos woa awwa kee Problem: Allare Jungen wussden, wos ma fean Drache alles brüchde und wie man zesamme-böwwede. Als aschdes brüchde ma en gruße Boje dennes Paggbabia, dä hollden ma ins fea 20 Pennje bei  Göwels* om Beel. Plasdig woa eijendlich e bessje bessa, weil denna un lichda, awwa dumuls noch nedd ze köfe.

Dunu brüchde ma ö e dennes Laddche. Wenn ma deheeme keens hadd, liff ma o de Strühd nu Jusepps. Du hadd da Rudolf medd seim Junge, dä hiss genau su wie sein Vadda, woade awwa Rudi geheeße, e Wagstadd fea Beejelbrärra und Armel(beejel)brärra. Beim züschneire vo de Brärra bleewen imma denne Fichdeladdcha ewwerich, die gabb ins da Ungel Rudolf gäre, emmesunsd.

Jedzd kunn deheeme medemm Drache-Böwwe ofange. Ds Laddche woade ee zwee Stegga, e längeres un e karzeres, geschneere und medd ganz denne Nalcha zü nem Gre-idz zesammegenald. Dunu spannde ma e Kordel, dos gabbs ee jera Kejje, em de via Eggen vom Hulzgre-iz. Hie brüchde ma ö werra denne Naalcha, damedds Kordel nedd abruschde. Wenn dos geschaffd woa, leede ma ds Hulzgre-iz uffs Paggbabia un schneeds Babia rund ems Gre-iz ab, awwa su, dos noch achd bis zah Zendimeeda rundremm – vom Kordel gemässe – ewwaschdannen. Jezd klabbe ma die ewwastannije Babiasschdreife ewwas Kordel nu änne un gleewede  es fesde zü. Weil dumuls Uhu-Gleewa noch richdich dia woa, mochden ma insen Gleebschdoff sälwa, en Mählbrei aus Mähl un Wassa. Mea müssden fessde uff dos Babia dregge, damedd ö alles güdd glewede. Dos düade e poa Schdunne. Deswäje müssde da Drache jezd aschd mul woade un drogge wäre. Medd insa Arwed woan mea Jungen awwa noch nedd fardich: en Schwanz müsse noch gebunne wäre. Hie brüchde ma werra noch e Stegge Kordel, nedd gans en Meeda lang. Alle poa Zendimeeda bunn ma kleene bunde Babia-Schleifchen eeds Kordel. Wenns fadich woa, kams Kordel hänne on Drache. Ö o da Seire lings un raachds sah e Schleifche ganz schee aus.

Wenn da Mählbabb gans drogge woa, bunnen ma enga dos längere Laddche e Schdeggelche Kordel, halb su laang wieds Laddche, dudro woarde nü dos laange Seel züm Zieh fesdegemochd, un insen Drache woa endlich fardich.

Jezd kunn hä o dä Egge, da Woarde, ee da Aiwe orra da Heewe ausbrobiad wäre, ob hä ö güdd flog: enna vo ins Jungen hill da Drache huug gejen Wänd, dä annerre liff meddm Seel luus und zog dänn Drache ee de Heh. Dos glabbde awwa nüa, wenn genüng Wänd bließ. - Dos woa insen Drache-Spass!

*Geschäfd fea Babia, Schulbedarf (Hefde, wos ze schreiwe …) Bicha und Geschänge. Inhaba woa Herbert Göbel. Dos Geschäfd, frija e Schreinerei, gedds haure nedd mie, schoore.

Copyright Bernd Stremmel

Liewe Leire,

insen Spoadvaein äs jetzd 100 Juahr aald. Ofangs woars nüa en Fussballvaein, alles annere kam aschd speera, num zweede Weldkriech, nu und nu.

Da Ofang woa nedd lichde, wu sullen de junge Manna träniere und speele? En Platz müssde habei!

Zearschd gings vean Kreisbach, löfe orra meddem Foahrod, du dorfden se uff na Wesse speele. Zwee Juahr speera woa da Platz e bessje neeja beim Doarf, bei Schäferanz. Awwa dos woa uff Düa ö kenn Züstand. Nu veelen Vahandlingen kreeg da Vaein 1935 endlich en Platz ee da Aiwe, wu haure noch gespeeld wadd. Veele Juahre laang uffm Groos. Wenns lange raande orra nu nem hefdije Gewidderaa bildede sech bei dän Elfmeedastellen  gruuße Peddzen. Numm Speel saen de Speela aus wie’n Watz. Dos woa e grußes Problem, vea allem fea Fussballspeela, die vo Auswards kamen.

Wu kunnen die sech wasche un emzieh, wenn’s kee Kabinen gabb?

Du half da schunn frijja genannde Waana-Walda medd seina Kneibe aus und liss em Kalla vo da Dorfschänge Duschen installiere. Su liffen de Speela numm Speel ewwa de Bohngleise vo Kleiwes nu da Dorfschänge. Dunu woa ö noch e bessje Zeid fea ee, zwee ... Glos Bia orra en Stiwwel ee da Waddsstuwwe.

Jüsts Harmann, da Vadda vo Jüsts Werna und Ubba vom Volga, woa züa Zeid, als ech dos meddkreeg, Ballwoard vom Spoadvaein. De Belle woan ee da Schiere, links vom Eegaang, ee nem Hulzvaschlag eegeschlosse, un keena dorfde droh. Va-allem nedd de Jungen vo da Schorr.

Ewwa de Wuche pflegde da aale Harmann de Belle, kemmade sech em de Neere, dos se richdich fesde woan un uffm Platz nedd ausenanna gingen – dos woa eeja de Arwed vo seina Fraa Mienche – und schmärde d’s Lära güdd ee, derres nedd drogge woarde.

Dumuls müssde en Ball lange haale, hä woa nedd billich und dos Word „Sponsor“ kannde noch kenna. Deswäje gabbs wie haure kee scheene bunde Belle, sie woan alle dungelbraun.

Befea da Harmann ungefeahr ee Stunne veam Speel medd nem Netz un 5-6 Belle bei Kleiwes Foad nenga uff de Spoadplatz ging, woarde noch mul de Lufd ee dänn Gummiblusen ewwapriefd, damedd de Belle ö richdich hebbde kunnen.

Wenn nü alle Speela uffm Platz woan und da Schiedsrichda uff sei Ühre güggde, saed schun mul eena von Züschaua züm anerre:

„Bass uff, glech wadd ogepäffe“.

Copyright Bernd Stremmel

von Werner Schmidt, Banfe

Vea lange Juhre vakiff e hiesije Familie äre Haus. Aus em besunnere Grund wullen de Leire sech e annares köfe.

Nü worns de ganze Familie-Ogehearije zefreere, nüa da Ubba wull abseluud  nedd medd. Sei  Känne un de Nobann schwatzden blimmchesblu. „Nä“, saad hä, „ech genn nedd medd.“  

Endlich, nu veel Geschwatz un gürre Woade, ging hä doch medd.

Nü woa ee da dumulije Zeid bale alles arweddslus, und dos junge Vulg hadd Zeid vea allahaand Streeje. Onem scheene Owend genn suzwee, drei Karlle nu hidämm Haus. De ganze Familie, ö da Ubba, woameddla-weile eegezoje. Weil de junge Karlle awwa wussden, doss da aale Mann nedd medd ee dos Haus gewulld hadd, wullen se äm e bess-che Angesde mache. Se wussden, wu hä sei Stuwwe hadd, 

mochden omm Spalier nuff un bunnen en laange Foore om Fännsda fesde. Dunu stellden se sech enn Goarde un reewen medd em Steggelche Kolofonium* ewwa de Foore. 

Doss gabb dowe ee da Stuwwe bei dämm aale Mann  ans farchdalijje Deene.

Nu na Zeid hoarden se änn de Drebbe renga kummeunn rüffe: „Ea  Känne, kummd schwennge, ech honns ju imma gesaad, da Deiwel steggd ee de  Wänge.“

* Kolophonium: ein Harz, dass aus dem Balsam von Kiefern, Fichten und Tannen gewonnen wird.

Bekannt zum Bestreichen der Bogenhaare von Streichinstrumenten.

                                                                                            übertragen ins Berghäuser Platt von Bernd Stremmel

Florentine Goswin-Benfer

Chräskändche, kumm e inse Haus,

mea woarden alle su.

Em Stall honn ech da Platz gemochd

gem Bleß äs fre-isches Struh.

De Hinna honn ech eegesparrd,

die kratzen alles foad,

dü weeßt genau su güdd wie ech,

se geheeren uff de Hoad.

Dei Eselche bäng dü nüa o -

da hosde eeja Rüh.

s Schleedche dü als ee dänn Paatz,

dos Deache gedd lichde zü.

Da Schnie honn ech da weggeschebbd,

da wadd deas nedd su süa,

bis ee de gürre Stuwwe seins

blus ee poa Schrerre nüa.

Nü hea, wos ech gebrüjje kann,

mei Kleed äs koaz un  klee,

mei Mudda hodd’s weeß wie gelabbd,

nü ärres wie en Stee.

Ech honn goanaud mie uffm Kobb,

de Fisse sein fasd blaang,

dü weeßd, dos ech züa Schule müss,

sunsd wären ech noch kraang.

Un wenn de da noch ewwerich hosd

e besje Gummibaand,

ech kann mei Engehusje doch

nedd haale medd da Haand.

Zem Speele lee ma awa da

e Deelche noch dubei,

em Wända honn ech manchmul Zeid

und brüch noch nedd eeds Hei.

Un insem Frezzje düsde wull

e Jibbche o sein Oad,

e Speeldäng un e Drummelche,

hä schlebbd noch manches foad.

Sei Husche hodd hä ö als darch,

hä ruddschd noch veel ze veel.

Säh, weil hä noch nedd löfe kann,

gesd dü äm wuhl dos Deel.

Un hosde da noch Zuggawarg,

du weeßd ju - wie echs menn,

ech stellde inse Dallache

dea gäsda als duhenn.

Chräskändche, kumm e inse Haus,

mea woarden alle su.

Kumm, pagg dei gruße Dasche aus,

da sein ma alle fruh.

übertragen ins Berghäuser Platt

von Bernd Stremmel

Wenn ma om Muundachowend dachs Dorf gedd ora fäard un e Mülltonne om Strußerand siehd, weeß ma soford: moan äs Müllabfoah.

Haure hodd jeres Haus nedd nüa ee Tonne, sundan viere. De aschde worre ee de sächzija Juahre de Leire veads Haus gestelld. Äs woa e runne Tonne aus vazinkdem Bläch medd nem Deggel. Du kam alles nee, wos ma nedd mie brochde un foadgeschmässe wäre kunn.

Alle poa Wuche kamen zwee  Gemeindearwa medd nem Bulldog un Anhänga und hollden da Müll ab – ech glöbb, duvea gaab es dos Word „Müll“ bei ins noch goanedd – un schmässen än ee diefe Lecha, die ee  Wäje woan, ee Huhlwäje,  hänne enn Kreisbach un wä weeß wu noch henn.. Lemmbasch Richard hodd ma mul azehld, dos hä medd Hüra Fredds da Huhlwäg om Brungel nu on nu medd Müll, un wos ma sonsd nedd mie brochde, zügeschudd hedd. Dunü woa da Wäg wegg un haure weeß kenna mie wos duvonne. Da Huhlwäg woa en Abzweich von däm gruße Huhlwäg bei Meiasch un valiff hänna Strierasch und Dambüre häa en Wellstee. Dänn Wäg nahmen de Füahrleire, wenn se vom Stump kamen un ewwa de steenane Bregge bei Schäfaranz foahre müssden, wenn de Ara Hugwassa  hadd. Sunsd nahmen se de Abkarzinge darch de Ara nu da Ahle Mehle.

Ee däa Zeit hadden Strierasch ö e kleene Waddschafd; manch en Füahrmann nahm sech du e bessje Zeid und drung sech en Schnaps, beveas weira ging.Awwa itzt schwenge werra zeregge nu da Müllabfoa.

De Blächtonnen woan nüa ee poa Juahre  em Eesatz, da gabb‘s schun werra annere, die woan nü gressa un aus grauem Kunsdstoff. Äs gabb vo Juahr zü Juahr imma mie Abfall. Noch e poa Juahre speera worre ee Deutschlaand beschlosse, dänn Müll ze drenn: Fea Plastigflaschen, Folien un anneres aus Kunststoff – dä frijja kaum bekannd woa - , duzü Blächdusen un Wagg aus Staniol greeg jeeres Haus gäle Plastiksegge. Damedd alle Leire dos ö richdich mochden, woa uff allen Vapagginge e besunneres Zeeje, haure saad ma Logo, doss woa da griene Punkt. Alles wos än gäle Sagg kam, sull verravawäaded wäre. Du bleeb fea de graue Tonne nedd mie veel ewwarich. Un fea Abfälle aussem Goarde un da Kejje (Duffelschoole, Gemiese, Groos vom Rasenmäha) kreejen de Leire itzt noch e braune Tonne.

Glos sull ee Extrabehälda geschmässe wäre, die em Doaf stannen. Ab suford woas bei Strofe vabure, sulche Abfälle en Halleree ze schme-ise orra annaswu em Waald heemlich abzeloore. Eejendlich müssde es baale reeje medd dänn veele Tonnen, manch enna wussde goanedd, wu hä se henstell sull, nä – es kam noch e blue Tonne feas Babia und Babbe un o Stelle vom gäle Sagg gabbs ab 2020 e gäle Tonne. Wenns su weira gedd, kann ennem gans schwömmelich wäre.

Wos woa awwa, wies noch goa kee Müllabfoah gabb? E da Schule honn ech dos dänn Känne  su  beigebrochd:

Ech hadd ee insem Goarde beim Emgrawe e poa Scharwel  vo nem Dalla und en kleene Hengel vo nem Kebbche gefunne und dänne Känne gezeijd, jera kunn mul dropagge. Nü sullen se ewwalee orra rure, wie de Scharwel ee insem Goarde kumme woan un schunn lange du enga da Äre lajen, bis ech medd nem Spoore kaam un se – züfällich – raus hollde. Dos kunn sech awwa kee Känd agläre.

Frijja, vea sewwezech Juhre orra noch dufea, harren su zeemlich alle Leire Landweadschafd un ö e Mesde vea orra näwam Haus, uff die jeeren Morje un jeeren Owend dos Struh meddem Mäsd von Vieh uffenanna gestaweld worre und em Friejua un em Harwesd als Dennga uffs Fäld gebrochd und dunu engageäggad worre. Su schee, su güdd.

Uff de Mesde kam awwa nedd nüa da Mäsd, ö abgekochde Knoche, gabudde Kebbcha, Dalla und Schessel schmässen de Leire dumuls uff ähre Mesde un dunu kaams em Harwesd uffs Fäld. Juhre speera woaden de Fälla uffm Brungel als Bauplätze vaköfd. Insen Bauplatz gehoarde frijjer Hiereschäfers em Dorf. Wenn nü alles stimmd, wos ech azehld honn, da stann dos Kebbche und da Dalla, wie se noch gaanz woan, vea veele Juhre mul ee Hiereschäfers Kejjeschraang.

Su, nü scheggds awwa fea haure.

Copyright Bernd Stremmel

Voa e poa Juahre kannde jeera den „Derrick“, de „Hit-Parade“, „Lindenstruße“, „Unsre kleine Farm“…,

haure ärres da „Tatort“, de Fussballbundeslija,d’s  Dschungelcamp orra e Talkshow. Fernseh-gügge äs medddlaweile dos Selbsdvaständlichsde em Läwe. Manch enna mechd schunn om Morje de Kesde o, sugoa Känne vea da Schule. Kee Wunna, wenn se em Engarichd unkonzentrierd sein und nedd uffbassen.

Als ech ee de Bäaghessa Schule ging, gabb’s noch goa kee Fernsäh, jeerenfalls nedd ee insem Dorf. Awwa äs düade nedd lange un äs schwadzde sech schnell remm, wäa schunn su en Abberad hadd. Ee da dungle Juahreszeid kunn ma dos ö o däm hällblue Lichd ee da Wuhnstuwwe säh. Manchmul su lange, wenn schunn de measchde Arweddsleire längsd em Bedde lajen.

Nu un nu kamen mie Fernsäha duzü. Ee da Ahornstruße wuhnde immedd, däa welche vakiff un sech ö em de Andenne kemmade, uhne Andenne kee Fernsäh. Fea ins Känne woa dos Fernsäh e spannende Ogeläjenheed, ö wenn’s nedd veel Filme vea ins gab. Se kamen om Sunndag-Nummidag em halbdrei: „Fury“, „Lassie“, de „Augsburger Puppenkiste“ un annere. Da streechden ma schunn e Stunne veahäa emm e Haus remm un bärreleden, ob ma bei änn „Lassie“ gügge doarfden. Wenns klabbde sassen ma e halwe Stunne ee da Stuwwe uffmFüssborre un woan glegglich. Enna vo da arschde richdije Strußefeeja woa „Soweit die Füße tragen“ ee drei orra via Foljen..

Ech weeß noch, doss ech dos ee Wadds bei Oddabachs Madda hänne em Fernsehstebbche gegüggd honn. De Manna drungen sech e poa Bia, mea Jungen en Sprudel orra e Cola. Korz vea Schluss kunn ma dos Fernsehbeld wäje des veelen Röchs vo de Zigaredden nedd mie su deudlich säh. Wäa weeß noch, dos es dumuls nüa ee Programm gabb, ab 1963 kaam dos Zweede Programm dazü un brochde Abwechslinge. E Grußaeignis woa ö de Fussballweldmeesderschaft 1966 ee London, wu Deutschland geeje England 2:4 valua. De bessere Programmauswohl und de veele Spordaeignisse führden duzü, doss sech immer mie Leire en Fernsäha kiffen und veel Zeid vea da „Glotze“ vabrochden.

Ma hard, dos es Familien ee Bäaghaus gäwe sall, die ee jeera Stuwwe, pardon Zämmer, en Fernsäha stenn honn, sogoar uffm Klo, dumedd ma ju kee Dua vapassd. Noch annere, meddlaweile schunn gans veele, drahens ee da Haand, orra honns gans smaad imma näwa sech le-ijje. 

Copyright  Bernd Stremmel

von Florentine Goswin-Benfer

 1.   Wittjestee, mei Heemedlandche,

medd da Barje steller Rüh.

Engerm weire, blue Himmel

äs kee Land su schee wie dü.

Äs dein Borre noch su orm,

gedd hä doch dos liewe Brud,

deiner Mansche Harz schleed worm,

keener schwatzd vo seiner Nud.

2.   Wittjestee, mei Heemedlandche,

wenn bei deer da Gänsder bliehd

mechd ech alles hie verlusse,

weil´s mech o dei Üwwer ziehd.

Weeß, em Gre-indche genn de Glogge

vo däm liewe Hardevieh.

Jerer Dun, dä well mech logge,

“kumm nu heeme”, rüffen die.

3.   Wittjestee, mei Heemedlandche,

ewwervull äs mea mei Harz,

alles wos ech dünn un denge,

hard ee Freere dea un Schmarz.

Ens nür wünsch ech, doss ech gäre,

wenn ech zü de Öje dünn,

mechde da ee deiner Äre

wie em Mudderorme rühn.

                                      (übertragen ins Berghäuser Platt)

Äs gabb imma werra Leire, die kunnen om speere Owend, wenn’s schunn dungel woa un annere eed’s Bedde gingen, nedd nu heeme genn un müssden noch ee da Wardschafd setze.  Haure Owend sass insen Fredds ee da Dorfschänge o da Thege un müssde däm Ward, äs woa da Waaner Walda, noch allahand azehle und weil’s su fehl woa, worre noch luuswäre müssde (Adenauer, schlachdes Wära, de welle Sau uff da Egge…), woarde noch e Bia bestelld un hänna de Binde geschudd. Awwa endlich woa Schluss, da Waaner Walda wull eeds Bedde, hä woa miere un sei Frau Harmine hadd schunn poamul gerüffe. 

Du stann insen Fredds vea da Wardschafd un mochde sech ewwa de Struße nuff Richdinge Schorr. Dumuls fia kee Audo noch su speere ewwa de Schossi. Außerdäm – wäa hadd ee dänn Juhre schun e Audo? Sanads Adolf fia en 170er Mercedes, Beuders Gustav en Buggel-Taunus und Stahlschmids Oddo ging schun lange nedd mi ze Füß. Uffem Wäg ne heeme sah da Fredds schunn de kleene Strußelambe bei Kleiwes – nedd mie, wie e Funzel! – die wees äm de Richdinge uff de Schorr. Wie güdd, dos du kenn Hund woa, außa Kleiwes Hedde, däa woa awwa em Stall eegesparrd. 

Engawägs dreggde än de Bluse vo däm veele Bia, wie güdd, dos bei Schmerre noch su Aschebeeme stunnen, un äs woa ju su dungel un nimmed kunn hän säh. Dos nächsde Lichd stann aschd bei Ord, un da gabb’s non eens bei Schneirasch Gustav em Dorf. Als hä endlich du okam, woa hä ö schwenge deheeme. Hä brüchde de Hausdeere nüa noch vo Änne züschlisse, damedd ee da Nochd kenn Spätzbüwe nee kunn. Endlich kunn hä ee sein diefe Schlof falle. Ob sei Fraa wos meddkre-je hadd, wie neilich?

Copyright  Bernd Stremmel

Wer Spaß daran bekommt, das Berghäuser (Wittgensteiner) Platt wieder aufzufrischen oder ganz neu zu erlernen, dem seien im Folgenden als Einstieg ein paar Hilfen in Form von Anekdoten, Sätzen, Satzfloskeln oder Begrüßungsformeln angeboten:

Quelle: Bilder aus Berghausen – ein Dorfbuch.

 Herausgegeben von Wolfgang Birkelbach und Bernd Stremmel (1998)